Dziedziczenie ustawowe: Kto dziedziczy, gdy brak testamentu?
Śmierć bliskiej osoby wiąże się nie tylko z żalem i żałobą, ale również z koniecznością uregulowania kwestii majątkowych pozostawionych przez zmarłego. Jedną z podstawowych zasad prawa spadkowego jest określenie, kto i w jakiej kolejności dziedziczy majątek po zmarłym. W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, zastosowanie znajdują przepisy o dziedziczeniu ustawowym. System ten opiera się na hierarchii powiązań rodzinnych i określa krąg osób uprawnionych do dziedziczenia oraz udziały, w jakich mają one nabyć spadek. Zrozumienie zasad dziedziczenia ustawowego jest kluczowe dla spadkobierców, aby móc prawidłowo przeprowadzić postępowanie spadkowe i nabyć przysługujące im prawa.
Pierwszą grupą spadkobierców ustawowych są małżonek i dzieci spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodzi na jego dzieci (wnuki spadkodawcy) i jest dzielony między nie w częściach równych. Jeżeli wnuk również nie dożył otwarcia spadku, jego udział przechodzi na jego dzieci (prawnuki spadkodawcy) i tak dalej. W przypadku braku zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), do dziedziczenia powołani są małżonek i rodzice spadkodawcy. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi jedną czwartą całości spadku, a pozostała część przypada małżonkowi. Jeżeli spadkodawca nie miał małżonka, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
W przypadku braku małżonka, zstępnych i rodziców spadkodawcy, do dziedziczenia powołane jest jego rodzeństwo i zstępni rodzeństwa (siostrzeńcy i bratankowie). Rodzeństwo dziedziczy w częściach równych. Jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, do dziedziczenia powołani są dziadkowie spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym (dzieciom dziadków, czyli odpowiednio ciotkom i wujkom spadkodawcy). Jeżeli spadkodawca nie pozostawił żadnych z wyżej wymienionych krewnych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce – Skarbowi Państwa.
Dziedziczenie testamentowe: Wyraz woli spadkodawcy
Dziedziczenie testamentowe stanowi alternatywę dla dziedziczenia ustawowego i opiera się na swobodnej woli spadkodawcy, wyrażonej w testamencie. Testament jest jednostronną czynnością prawną, w której spadkodawca rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci, wskazując osoby, które mają zostać jego spadkobiercami oraz określając udziały, w jakich mają oni dziedziczyć. Testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, co oznacza, że jeżeli spadkodawca sporządził ważny testament, to on decyduje o losach jego majątku po śmierci, a przepisy o dziedziczeniu ustawowym znajdują zastosowanie jedynie w zakresie, w jakim spadkodawca nie rozporządził swoim majątkiem w testamencie lub gdy testament jest nieważny.
Polskie prawo przewiduje kilka form testamentów zwykłych. Najpopularniejszą z nich jest testament własnoręczny (holograficzny), który spadkodawca musi w całości napisać pismem ręcznym, podpisać i opatrzyć datą. Brak któregokolwiek z tych elementów może skutkować nieważnością testamentu. Inną formą jest testament notarialny, sporządzany przez notariusza w formie aktu notarialnego. Testament notarialny jest uważany za najbezpieczniejszą formę testamentu, gdyż notariusz czuwa nad jego zgodnością z prawem oraz prawidłowym sporządzeniem. Istnieje również testament urzędowy, sporządzany przed urzędnikiem (np. wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem gminy lub powiatu albo kierownikiem urzędu stanu cywilnego) w obecności dwóch świadków.
Oprócz testamentów zwykłych, polskie prawo przewiduje również testamenty szczególne, które mogą być sporządzone jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Do testamentów szczególnych zalicza się testament ustny, który może być sporządzony, jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Treść testamentu ustnego musi być stwierdzona przez dwóch świadków łącznie zeznających przed sądem w ciągu sześciu miesięcy od otwarcia spadku. Inną formą testamentu szczególnego jest testament podróżny, sporządzany na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Testament wojskowy może być sporządzony podczas mobilizacji lub wojny przez żołnierza przed dowódcą jednostki lub inną osobą uprawnioną przepisami szczególnymi w obecności dwóch świadków. Ważność testamentów szczególnych jest ograniczona czasowo.
Sporządzenie testamentu daje spadkodawcy możliwość swobodnego rozporządzenia swoim majątkiem zgodnie z jego wolą. Może on powołać do spadku dowolne osoby, zarówno członków rodziny, jak i osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych, fundacje czy organizacje. Spadkodawca może również w testamencie dokonać zapisów, poleceń czy wyłączeń od dziedziczenia. Warto pamiętać, że przepisy prawa spadkowego przewidują instytucję zachowku, która chroni najbliższych krewnych spadkodawcy (zstępnych, małżonka i rodziców) przed całkowitym pominięciem w testamencie. Jeżeli spadkodawca pominął te osoby w testamencie lub powołał je do spadku w częściach niższych niż należny im zachowek, mogą one dochodzić od spadkobierców testamentowych roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej tytułem zachowku. Zawiłość przepisów dotyczących dziedziczenia, zarówno ustawowego, jak i testamentowego, często wymaga skorzystania z pomocy prawnej. Profesjonalny adwokat spadki Olsztyn i innych miast może udzielić kompleksowej porady prawnej, pomóc w sporządzeniu testamentu zgodnego z prawem, przeprowadzić postępowanie spadkowe oraz reprezentować spadkobierców w sprawach o zachowek.